Atatürk’ün Bornova’da Yeni Yapılan Ziraat Mektebi’ni Ziyareti

30 Ocak 1933’te Atatürk Gülcemal Vapuru ile Antalya’dan İzmir’e geldi. 2 Şubat 1933 günü Bornova’da yeni yapılan Ziraat Mektebi’ni ve Milli Kütüphane’yi ziyaret etti. 4 Şubat’ta Afyon’a doğru yola çıktı. Üç günlük bu gelişinde de yine evinde kalmıştır.

Bugünkü E.Ü. Hastanesi ile Yeşil Köşk arasındaki tarla ve araziler 1922 yılının Aralık ayında kurulan Bornova Ziraat Mektebi’nin ihtiyaçları için 1924-1925 yıllarında kamulaştırılmıştır. Bu arazilerden birisi içinde yer alan Sarı Köşk, 1933 yılında tamamlanan yeni binasına taşınmasına kadar Ziraat Okulu Müdürlüğü olarak hizmet vermiştir. Köşk, günümüze kadar korunarak gelen içindeki gösterişli şömineleri ve önündeki oval havuzunun yanı sıra bahçesindeki Atatürk büstüyle de dikkat çeker.

Mustafa Kemal Paşa; Komutanları, Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa, Batı Cepesi Kumandanı İsmet (İnönü) Paşa, 1. Ordu Kumandanı Nurettin Paşa ile Bornova’ya girmeden önce Belkahve’den harekatı izliyordu. Kadifekale’de dalgalanan Türk Bayrağı’nı bir incir ağacı altından dürbünle seyretti. Bütün körfez görünüyordu.

Atatürk’ün 18 Haziran 1926 yılında ziyaret ettiği köşkün bahçesine, bu ziyaretin anısına Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippell’e yaptırılan Atatürk büstü konmuştur. Bu eser Krippell’in günümüzde çok az bilinen ilk heykellerinden biri olup, Atatürk’ün belki de yapılan ilk büstüdür.

Eser kaidesiyle beraber 2.45m yüksekliğinde olup, mermer kaide 1,60m, büst kısmı ise 85cm’dir. Kareplanlı kaide, altta 94x94 cm genişliğinde başlamakta, dört ana bölümden oluşmakta, üç ve dördüncü bölüm arasında alttan bir palmet bezemesi ile desteklenmiş ve üzerinde belki de bir vazo ya da onabenzer bir sunu gerecinin bulunabileceği bir sunakla devam ederek 70x70cm’lik dördüncü bölümle sona ermektedir. Dördüncü katın üzerinde de heykelin konulduğu düzlem vardır. Bronz döküm olduğu anlaşılan büstün arkasında bakana göre soltarafta Krippel imzası okunmakta olup, eserde Atatürk gömlek, kravat, yelek ve ceketli olarak sivil kıyafetli ve elleri göğsün hemen altında üstüste gelecek şekilde betimlenmiştir. Heykele bakana göre sol el sağ elin üzerine yerleştirilmiş ve bilekten kavrar şekilde betimlenmiştir. Heykelin sivil kıyafetli oluşu ve bu heykeldensonra yapılmış olabilecek Sarayburnu Atatürk Anıtı’nın da sivil kıyafetli bir Atatürk’ü betimlemesi Cumhuriyet ile bir devrim niteliği kazanan giyim kuşamdaki değişimin bir simgesi gibidir. Dolayısıyla her iki heykel de aynı gösterge bilimsel anlama sahip olabilir. Dolayısıyla Bornova Ziraat Mektebi heykelinin imge-simge, hatırla(t)ma-bellek, gösterge-görselleşme ve kültleştirme öğeleri açısından Sarayburnu Atatürk Anıtı’nın yüklendiği anlamların yerel düzeydeki bir öncülü olabileceği yorumu yapılabilir. Dikildiği mekân bağlamında endüstriyel bir tarım toplumu imgesi bu heykelde simgeleşirken, kaidede yazan Ziraat Mektebi’ni ziyaret anısına dikildiği ibaresi hatırla(t)ma-bellek anlamındaki tamamlayıcı öğe olarak kabul edilebilir. Bunun yanı sıra sivil kıyafet, giyim-kuşam değişimi göstergesinin görselleşmiş halidir. Ancak heykelin Sarayburnu Anıtı’na göre oldukça küçük oluşu, onun kültleştirme amaçlı dikilmediğini ve belki de yukarıdada değinildiği gibi bütün bu anlamları yüklenecek Sarayburnu Atatürk Anıtı’nın yerel düzeydeki öncülü olduğu saptamasını güçlendirmektedir. Ayrıca, Bornova’daki büstün Krippel’in Sarayburnu anıtını yapmadan önce küçük bir deneme ya da eskiz olarak yapmış olabileceği fikrine de sıcak bakmak gerekebilir.

Kaynak: Krippel’in az bilinen bir heykeli üzerine, Egeden Dergisi, Yıl:3 Sayı:8 Ege Üniversitesi Rektörlüğü