Atatürk’ün Kuzeydoğu Anadolu Gezisi

Atatürk iki bölümden meydana gelen gezinin 17 Mart 1930 tarihinde başlayıp 6 Ocak 1931 tarihine kadar süren ilk bölümünde Kayseri, Sivas, Tokat, Turhal, Amasya, Samsun, Çarşamba, Trabzon, İstanbul, Yalova, Alpullu, Kırklareli, Edirne, Mudanya ve Bursa’yı ziyaret ederek Ankara’ya dönmüştür. 25 Ocak 1931 tarihinde başlayıp 3 Mart 1931 tarihinde sona eren ikinci bölümünde ise Eskişehir, Kütahya, Afyon üzerinden Uşak’a gelmiştir. Uşak’ta incelemelerde bulunduktan sonra İzmir, Aydın, Denizli ve Balıkesir’e, Balıkesir’den tekrar İzmir’e gelmiş ve Antalya, Silifke ile Mersin’i ziyaret ettikten sonra Adana üzerinden Malatya’ya gitmiştir. Malatya’dan sonra Dörtyol, Adana, Konya ve Afyon’u ziyaret ederek 3 Mart günü Ankara’ya dönmüştür.

Atatürk’ün geniş kapsamlı bu gezisi, 17 Kasım 1930 tarihinde saat 21.00’de başlamıştır. Atatürk’e başyaveri Rusuhi (Savaşçı), Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza (Soyak), kalemi mahsusları Lütfi ve Suat Beyler, yaverler, muhafız kıtaat kumandanı İsmail Hakkı (Tekçe), Dâhiliye Vekili Şükrü Kaya, Kütahya milletvekili Recep (Peker), Bolu milletvekili Cevat Abbas (Gürer) ile Falih Rıfkı (Atay), Bozok milletvekili Salih (Bozok), Gaziantep milletvekili Kılıç Ali, Sinop milletvekili Recep Zühtü (Soyak), Aydın milletvekili Reşit Galip, Afyonkarahisar milletvekili Ruşen Eşref (Ünaydın), sabık Tahran elçisi Memduh Şevket (Esendal), İstanbul Liman Şirketi Müdürü Hamdi (Ahmet Hamdi Başar), Halk Fırkası başkâtibi Ziya, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Müsteşarı Doktor Hüsamettin, Mülkiye Müfettişi Necati, Adliye Müfettişi Ferit, Maliye Müfettişi Mahmut Nedim, İktisat Müfettişi Şefik Saim, Maarif Müfettişi Hasan Ali, Dâhiliye Vekâleti Kalemi Mahsus Müdürü Ekrem ve Anadolu Ajansı başmuharriri Kemalettin Kami ile sinema ve foto muhabirleri eşlik etmiştir.¹

Dönemin Milliyet gazetesinde trenin hareketinden onbeş dakika önce istasyona gelen Atatürk’ün hem güler yüzlü hem de çok heyecanlı olduğu, soğuktan korunmak için ceketinin altına kahverengi bir yelek giydiği, kendisini uğurlamaya gelenlerin elini tek tek sıktığı, TBMM Başkanı Kazım, Başvekil İsmet, Harbiye reisi Fevzi Paşa, vekiller, milletvekilleri, askeri ve mülki erkân ile kalabalık bir vatandaş topluluğu tarafından “Allah selamet versin, güle güle git” sesleri arasında çok samimi bir şekilde uğurlandığı ifade edilmektedir.²

Gezi başlamadan önce Dâhiliye Vekili Şükrü Kaya tarafından bütün vilayetlere ve köylere kadar ilan edilmek üzere bir tamim gönderilmiştir. Tamimde, “Reisicumhur Hazretleri memleket dâhilinde bir tetkik seyahati yapmak arzusu ile Ankara’dan 17 Teşrinisani 1930 akşamı hareket buyuracaklardır. Seyahat buyuracakları mıntıkalar mümkün olduğu kadar geniş bir saha olacaktır. İş ve vazife mülahazası Ankara’ya avdetlerini istilzam ederse mütebaki seyahati ikinci devreye bırakmaları muhtemeldir. Az zamanda azami mesai netayici elde etmek üzere takip buyurdukları programlarını tadile mecbur olmamak için seyahatlerinin tadilini istihdaf eden herhangi bir talebin dermeyan edilmemesini umumdan rica ediyorlar. Bilhassa ehemmiyet verdikleri nokta hiçbir yerde resmi veya hususi merasim ve herhangi bir tezahürat yapılmamasıdır. Reisicumhur Hazretlerinin seyahatleri esnasında tetkik buyuracakları vatan aksamında umumi ve tabii hayatı olduğu gibi bir daha görmek esas maksatları olduğundan merasim ve tezahürat için de tabii heyetin değişmesine mahal vermemekle beraber vakit kaybetmemek için bu ciheti hayatiyetle kaydedildiği ve tamimin mahalli matbuata ve köylere kadar ilanının rica edildiği” belirtilmiştir.³

Kaynak: 1. “Gazi Hazretleri Seyahatlerine Başladılar”, Milliyet, 18 Teşrinisani 1930; “Gazi Hz. Dün Akşam Hareket Ettiler”, Cumhuriyet, 18 Teşrinisani 1930; “Gazi Hz. Dün Akşam Ankara’dan Mufarakat Buyurdular”, Vakit, 18 Teşrinisani 1930; “Büyük Reisicumhurumuzun Kayseri’ye Teşrifleri”, Kayseri, 20 Teşrinisani 1930.
2. “Gazi Hazretleri Seyahatlerine Başladılar”, Milliyet, 18 Teşrinisani 1930.
3. “Gazi Hz.”, Vakit, 17 Teşrinisani 1930; “Reisicumhur Hazretlerinin Seyahatları”, Kayseri, 17 Teşrinisani 1930; “Vilayetin Tamimi”, Sivas, 17 İkinciteşrin 1930; “Gazi Hazretleri Seyahatlerine Başladılar”, Milliyet, 18 Teşrinisani 1930.